فرهنگ‌سازی و مولفه‌های پدافند غیرعامل

 ابتدا به این موضوع اشاره کنیم که پدافند به مجموعه اقداماتی گفته می‌شود که با خنثی‌سازی عملیات آفندی دشمن و جلوگیری از خسارت احتمالی و یا کاهش آن خسارت همراه است.

بصورت کلی پدافند به دو دسته مجزا تقسیم می‌شود پدافند عامل و پدافند غیرعامل.
پدافند عامل با بهره‌گیری از جنگ‌افزارها و ادوات نظامی و رویارویی مستقیم با دشمن معنا پیدا می‌کند و در طول زمان متناسب با رشد تهدیدات و نوع جنگ‌افزارها، ابزار و ادوات پدافند عامل هم گسترش داشته و بشر توانسته پا به پای تهدیدات و تجهیزات مخرب در بخش پدافند عامل به دست‌آوردهایی برسد که بتواند تأثیرات عملیات آفندی دشمن را کاهش دهد؛ اما نکته‌ای که از گذشته وجود داشته و در جنگ‌های جدید بیشتر مورد توجه قرار گرفته این است که بشر نتوانسته است به میزانی که تجهیزات مخرب و پیشرفته را برای انهدام تجهیزات و مراکز حساس و ادوات و نیروی انسانی طرف مقابل درست کرده و به آن دست پیدا کرده، تجهیزات پدافندی آنرا هم طراحی کند. بنابراین به این نتیجه می‌رسیم که تأثیرات جنگ‌افزارهای پیشرفته دشمن تأثیرات مخربی را در تهدیدات نظامی به همراه دارد بنابراین کشورها برای اینکه زنجیره دفاعی خود را کامل کنند و آسیب کمتری در جنگ‌ها ببینند و تجهیزات پیشرفته، اماکن حساس و نیروی انسانی خود را حفظ کنند، تلاش کردند نوع دومی از پدافند که اصطلاحا به آن پدافند غیرعامل می‌گویند را تقویت کنند.
پدافند غیرعامل مجموعه اقدامات طراحی شده و تدابیری است که بدون استفاده از جنگ‌افزار در جهت کاهش تأثیرات عملیات جنگی دشمن بکار گرفته می‌شود، در این مورد پیشرفت‌های زیادی صورت گرفته است و از آنجا که پدافند غیرعامل هزینه کمتری دارد و استفاده از روش‌ها و تاکتیک‌های این نوع از پدافند می‌تواند نیروی انسانی؛ تجهیزات؛ ادوات و اطلاعات را حفظ و نگهداری کند و دشمن را برای دستیابی به مقاصدش با مشکلات عدیده‌ای مواجه کند، مفهوم بسیار جدی را در جنگ‌های امروزی به خود اختصاص داده است.
در عرصه جنگ‌های جدید دشمنان تلاش می‌نمایند با بهره‌گیری از ابزارهایی مثل رسانه قبل از آنکه با تجهیزات نظامی کشور را از کار بیاندازند، اراده و روحیه ایستادگی کشورها را هدف قرار دهند. در پدافند غیرعامل احساس امنیت در مردم به پایداری و استقامت آنها کمک می‌کند و باعث کاهش تأثیرگذاری عملیات روانی دشمن در افکار عمومی می‌شود. طبیعی است که اگر افکار عمومی جامعه احساس کند در مقابل حملات احتمالی دشمن امکان مقاومت، امکان حفظ منابع و سرمایه‌ها و اداره جامعه وجود دارد و با یک استقامت مختصر می‌شود پیروز شد، بطور طبیعی استقامت و روحیه پایداری در نزد آن ملت افزایش می‌یابد.
یکی از ترفندهایی که دشمن در عملیات روانی خود بکار می‌برد اینست که مدعی می‌شود به محض وقوع درگیری با تجهیزات مخرب و پیشرفته‌ای که در اختیار دارد زیرساخت‌های کشور مقابل و تجمع نیروی انسانی و سرمایه‌های ملی را هدف قرار می‌دهد و با تجهیزات مخربی که دارد آنها را نابود می‌کند. اگر ما در مقابل، اقداماتی را انجام دهیم که افکار عموم به این نتیجه برسند که در صورت حمله دشمن امکان نابودی تجهیزات و زیرساخت‌های اقتصادی و نظامی و صنعتی کشور کاهش پیدا کرده و یا تأثیرات آن کمتر شده است؛ در روحیه ملت تأثیرات اساسی دارد.
برای نمونه مدت‌هاست که اسرائیلی‌ها تلاش می‌کنند بگویند ما بدنبال نابودی تأسیسات صلح‌آمیز هسته‌ای ایران هستیم اما شاید یکی از عواملی که اسرائیلی‌ها هرگز دست به این اقدام نمی‌زنند ریشه در اقدامات ما در پدافند غیرعامل دارد. مسئله پراکندگی تجهیزات و تأسیسات صلح‌آمیز هسته‌ای ماست، مسئله استحکاماتی است که ما در تجهیزات هسته‌ای خود چه در ساخت چه در پراکندگی و چه در اختفاء آنها بکار گرفته‌ایم. دشمن بارها اعلام کرده که بدلیل نوع بتن و نوع فولادی که در تأسیسات هسته‌ای ایران بکار گرفته شده؛ در نابودی آنها با مشکل مواجه است. از طرف دیگر پراکندگی جغرافیایی این تأسیسات است. این پراکندگی و استحکامات جزء پدافند غیرعامل بوده و مورد توجه مسئولین قرار گرفته است؛ بنابراین اعتراف دشمن تأثیر ویژه‌ای در افزایش روحیه استقامت و پایداری ما دارد در حالیکه اگر این اعتراف دشمن نبود و احساس می‌کرد که می‌تواند در یک حمله ویژه کاری را انجام دهند که در تأسیسات هسته‌ای عراق انجام دادند و یا در تأسیسات باصطلاح هسته‌ای سوریه انجام دادند، حتما علیه ما نیز این اقدام را انجام می‌دادند. بنابراین پیشگیری جدی که ما بعنوان پدافند غیرعامل از آن نام می‌بریم یک مثال بارز است.
از سوی دیگر ما می‌دانیم که در جنگ‌های امروزی حتی اقدامات نظامی در خدمت عملیات روانی قرار گرفته است. در گذشته دشمن در جنگ‌های نسل اول و دوم و سوم اقدامات نظامی را انجام می‌داد تا از طریق آن تأثیرات روحی و روانی را به حریف خودش اعمال کند. اما در عرصه نسل جدید جنگ‌ها بعضا اقدامات نظامی همه در خدمت عملیات رسانه‌ای انجام می‌گیرد. یعنی اقدامات عملیات روانی و رسانه‌ای دشمن در اولویت اول قرار دارد و اقدامات نظامی در واقع چاشنی است برای رسیدن به اهداف خود، آن چیزی که ما تحت عنوان احساس امنیت در آحاد جامعه مطرح می‌کنیم برداشتی است که جامعه از دو عامل دارد. یکی از اقدامات، در تجهیزات  ادوات نظامی و توان رزم است که به آن پدافند عامل گوییم و نمونه‌هایش در رزمایش‌ها نشان داده می‌شود، اگر بتوانیم حلقه دوم را که پدافند غیرعامل است به صورت محسوس و ملموس به افکار عمومی ارائه دهیم و مدیران و تصمیم‌گیرندگان، اقداماتی را در خصوص پدافند غیرعامل انجام دهند که اساسی‌ترین نقش را در کاهش خسارات و حفظ زیرساخت‌های کشور و حفظ نیروی انسانی کشور دارد، می‌تواند این حلقه دفاعی ما را کامل کند و در واقع مکملی است برای تجهیزات و ادوات نظامی که تأثیرات قابل توجه‌ای هم دارد. بصورت طبیعی یکی از تلاش‌هایی که دشمن قبل از اقدام نظامی انجام می‌دهد تخریب روحیه ایستادگی در حریف است. اگر اقدامات پدافند غیرعامل که نقش حیاتی در حفظ سرمایه‌ها در بعد انسانی و تجهیزاتی دارد این اقناع را در افکار عمومی بدنبال داشته باشد می‌تواند در روحیه پایداری و کم اثر کردن حملات دشمن نقش مؤثری را ایفا نماید.
آموزش مدیران و دست‌اندرکاران سطوح بالا، طراحی در حفظ اطلاعات و همینطور رعایت اصول مهندسی در ساخت و سازها و رعایت پراکندگی اختفاء و استتار و مؤلفه‌های دیگر که در پدافند غیرعامل به آن توجه داریم همگی در حفظ کشور موثرند. جغرافیای کشور ما با وسعت و توپوگرافی زمین امکان خوبی را در پدافند غیرعامل در اختیار ما قرار داده که ما با بهره‌گیری از آن می‌توانیم به اهداف بلندی که در طراحی سیستم امنیتی و دفاعی کشورمان داریم دست پیدا کنیم و قطعا بدلیل تجربه‌ای که ما از دوران دفاع مقدس داریم و در طول این سال‌ها مورد استفاده قرار گرفته است می‌توانیم از آن تجربه مفید و ارزنده استفاده کنیم تا پایداری و امکان استقامت را افزایش و خسارات و درگیری‌های احتمالی را کاهش دهیم. نکته دیگر که در پدافند غیرعامل اهمیت فوق‌العاده دارد این است؛ دشمن همواره اقدامات ما را در حوزه دفاعی دنبال می‌کند دشمن بصورت جدی به دنبال این است که چه تجهیزاتی را وارد سازمان نظامی‌مان می‌کنیم و چه آموزشی را به نیروهای نظامی خودمان می‌دهیم. افکار عمومی، وضعیت آرامش و روان جامعه و اقداماتی که ما در خصوص پدافند غیرعامل انجام می‌دهیم همه مورد رصد دشمن قرار می‌گیرد. بنابراین در یک کلام می‌توانیم بگوییم که انجام اقدامات پدافند غیرعامل نقش قابل توجهی در بازدارندگی دشمن دارد در این که دشمن احساس کند در تهاجم به نتایج مورد نظرش به آسانی دست نمی‌یابد و اقدام علیه ما مستلزم صرف هزینه و وقت زیاد و در ضمن عدم موفقیت است و در محاسبات دشمن علاوه بر اینکه تجهیزات نظامی و نیروی انسانی آموزش دیده مورد توجه است مولفه‌های پدافند غیرعامل بازدارندگی بسیار زیادی را می‌تواند داشته باشد. اگر دشمنان ما بدانند که ملت ما آماده ایستادگی در همه بخش‌ها است می‌تواند تأثیرات قابل توجهی در بازدارندگی دشمن داشته باشد.
یکی از نکات حائز اهمیت در موضوع پدافند غیرعامل نهادینه‌سازی و فرهنگ‌سازی پدافند غیرعامل است که نهادهای فرهنگ‌ساز بایستی کار اساسی را انجام دهند. آموزش و پرورش وزارت علوم و دانشگاه‌های کشور و مجموعه رسانه‌ها نقش قابل توجه‌ای در موضوع نهادینه کردن فرهنگ پدافند غیرعامل در کشور دارند. این نقش از دو منظر قابل توجه است، از یک منظر توجه دادن افکار عمومی به اهمیت این موضوع و آموزش دادن ابعاد مختلفی که این نوع از پدافند در ایمن‌سازی بدنبال دارد و احساس امنیت را در جامعه افزایش می‌دهد و از منظر دوم تبلیغ و ترویج و اطلاع‌رسانی پیرامون ابعاد کارهایی که در خصوص پدافند غیرعامل صورت گرفته است می‌تواند تأثیرات روانی خود را در تصمیمات دشمن علیه ما کارساز و بازدارندگی را مضاعف کند.
بنابراین ما باید اعتراف کنیم که موضوع پدافند غیرعامل و تأثیرات آن موضوع جدیدی است و باید به صورت جدی از سطح مدارس ابتدایی تا سطوح عالی به آن پرداخته شود تا تبدیل به فرهنگ نهادینه شود و اهمیت آن درک شود و کسانی که قرار است امور مدیریتی جامعه را در آینده به عهده گیرند به اهمیت و نقش این کارکرد پی ببرند. افکار عمومی جامعه ما و خانواده بزرگ ملت ما که تبلور عینی آن در مجموعه خانواده بسیج است و نقش تعیین‌کننده‌ای در بحران‌ها دارد با این آموزش و با این آشنایی با تاکتیک‌های پدافند غیرعامل می‌تواند در مصون‌سازی کشور و کاهش خسارات و افزایش روحیه امنیت ملی و پایداری و تأثیرات در بازدارندگی دشمن مؤثر باشد.

 تهیّه کننده : محمد حسین بر سرگروه آمادگی دفاعی متوسطه شهرستان سراوان